اقدام پژوهی تکالیف درسی دانش آموزان

نظام آموزشی در فرایند تکامل جوامع، دچار تحول شده و به نسبت پیچیدگی‌های زندگی مدرن امروزی، برنامه‌های تازه‌ای را برای هماهنگی بیشتر پذیرفته و دنبال می‌کند. اگر روزگاری نشانی از تحولات نوین آموزشی و ابزارهای لازم برای رسیدن به این تحولات در مدارس مشاهده نمی‌شد، اکنون همه چیز با آن روزها فرق کرده است. اقدام پژوهی روی آوردن به سمت استفاده از شیوه‌های تازه، حداقل در مدارس شهرهای بزرگ امری قابل مشاهده است که راه خود را به مدارس باز کرده و آرام آرام جدی‌تر از گذشته مورد توجه قرار می‌گیرد. امروزه تئوری‌هایی همچون «مدرسه بدون کیف» در جوامع توسعه یافته مطرح است که به تفکیک نقش مدرسه و خانواده تاکید دارد. در این شیوه آموزش، دانش‌آموزان با خود کیف نمی‌برند و تکالیف خود را به خانه بر نمی‌گردانند.

مدرسه بدون کیف یکی از مفاهیمی است که در کشورهای توسعه یافته به عنوان راهبردی آموزشی در حال اجراست و نیز کشورهایی که طی سالهای اخیر چرخش چرخ‌های توسعه دانش مضاعف بخشیده‌اند، این سیاست کلان آموزشی اقدام پژوهی را با جدیت دنبال می‌کنند تا آنجا که اکنون کشوری مانند ترکیه مدرسه بدون کیف را ضمیمه این سیاست آموزشی خود کرده است. در رشد و توسعه کشور نقش آموزش به ویژه آموزش ابتدایی بسیار مهم می‌باشد و می‌بایست جدی گرفته شود و برای امر مزبور مسولان و معلمان دلسوز و آگاه به صورت تخصصی تربیت شوند. در این راستا باید فضای آموزشی زیبا برای این مدارس طراحی کرد و مدیریت آنها را به افراد آگاه و باتجربه سپرد.

اکثر اولیا نمی‌توانند در منزل با روشهای جدید تحصیلی به فرزندان خود آموزش دهند و مدرسه بدون کیف این امکان را پدید آورده است که دانش‌آموز در مدرسه با نظارت مربی و معلم خود به یادگیری و تمرین دروس بپردازد. البته خانواده‌ها می‌توانند در منزل با دانش‌آموز خود تمرین کنند ولی برای این کار اجباری وجود ندارد.

بیان مساله:

معلم آهنگ و فضا و جو کلاس را تنظیم و برقرار می سازد. چنانچه قرار باشد که روح دانش آموزپرورش و رشد یابد باید این روند از روح معلم آغاز گردد. حال چنانچه روح معلم افسرده و ناتوان باشد،شانس ناچیزی برای تقویت و مراقبت از روح دانش آموزان وجود خواهد داشت.معلمانی که حضور توانمند خود را هر روز در کلاس نمی توانند ارائه نمایند،آنان از لحاظ انتقال فکر با دانش آموزان هماهنگ نیستند و جهت پا سخگویی به نیازهای دانش آموزان آمادگی ندارند.هر معلم باید با توجه به هر گونه نقص در درک و دریافت دانش آموز نه بعنوان نقصی در خود توجه نماید و تلاشی کند تا در خود توانایی کشف روشهای جدید را به وجود آورد.معلم باید این امکان را داشته باشد تا بهترین روش ممکن  را انتخاب کند.توانایی در کشف روشهای جدید،عدم وابستگی کورکورانه به یک روش و رد کردن سایر روشها را در تربیت دانش آموزان،مدنظر قرار دهد بنابراین بهترین روش روشی خواهد بود که به همه دشواریهایی که دانش آموز تحمل دهد،که در حقیقت باید گفت آن یک روش نیست بلکه یک هنر است. معلمان تا حد زیادی قادرند که با تدابیر و هنرمندی خود در دانش آموزان ایجادرغبت نمایند.اگردانش آموزان آگاه شوند که چه باید بخوانند؟چرا باید بخوانند؟این درسی که میخوانند چه منفعتی در آینده نزدیک و آینده دور برای آنها دارد؟مورد کاربرد این درس در جامعه کجاست؟وچگونه مورد استفاده واقع می شود؟اهداف برای شان روشن می گردد.باکسب این اطلاعات است که دانش آموز رغبت پیدا می نما ید و درس برای او جالب و دلپذیر می شود.هردرسی در میان درسها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اگر دانش آموز به ارزش انسانی آن درس آگاه گرددآن درس برایش معنی دارتر می شود.

در حال حاضر طرح مدرسه بدون کیف اقدام پژوهی در بسیاری از کشورهای دنیا در حال انجام است و سوابق نشان می‌دهد تمامی کشورهای پیشرفته در مباحث علمی از این شیوه بهره‌مند بوده‌اند. به عنوان مثال آلمان از جمله کشورهایی است که با اجرای این طرح توانسته است در زمینه پرورش دانش‌آموزان مستعد و خلاق موفق عمل کند.

گرد آوری شواهد یک:

از چهار راه مذکور اطلاعات جمع آوری شد:

بی حوصلگی در کلاس هنگام تدریس گزارش تخصصی، بازرسی از کلاس، تمرین و در زنگ تفریح (مشاهده)

بی علاقگی نسبت به حل تمارین و تکالیف در منزل (مصاحبه با دیگر معلمان)

غیبت غیرموجه مکرر در اوایل سال (مشاهده و مصاحبه با معلمان)

عدم تمرکز حواس (حواس پرتی) با کوچکترین محرک خارجی (مصاحبه با معلمان)

نداشتن برنامه درسی در منزل (مصاحبه با اولیاء)

تنبلی و بی حوصلگی دانش آموز در امور درسی در منزل (مشاهده)

تکالیف درسی خسته کننده است (مصاحبه با برخی از دانش آموزان)

مواردی که در آزمون و مطالعه مورد بررسی قرار گرفت همگی مؤیّد موارد مذکور بود.

تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

1) باید در کیفیت کار کلاس تجدید نظر کرد و به شاخص‌های نشاط در چارچوب آن مفهوم بخشید.

2) اگر قرار است پیشرفتی در جامعه حاصل شود باید از مدرسه شروع شود. معلم عـامل بسیـار مهمـی است کـه می‌تواند جمعیت کثیری را تحت‌تأثیر قرار دهد. معلم می‌تواند کلاس را به یک جایگاه ارزشی مبدل ساخته و با راهکارهای گزارش تخصصی مختلف با ایجاد شادی و نشاط مدرسه را جایگاه رشد و بالندگی دانش‌آموزان سازد و به آنها احساس اعتماد، سربلندی، توانایی و غرور هدیه کند.

3) با نشاط‌سازی‌ فضای فیزیکی کلاس از طریق حل تکالیف در کلاس

نسل جوان به محرک‌هایی که نشانه‌های زیبایی و سر زندگی و شادابـی در آنهـاست تمـایـل و علاقـه بیشتـری نشـان می‌دهند. تامین نشاط و شادابی در محیط ابتدا از کلاس شروع می‌شود. لذا ایجاد نشاط و شادابی در کلاس شایان توجه است.

با نشاط‌سازی‌ فضای فیزیکی کلاس، موجب افزایش کارایی و یادگیری در دانش‌آموزان می‌شود.

4) ایجاد روابط انسانی مطلوب بین ارکان مدرسه

شرایط مطلوب کار موجب تقویت روحیه معلمان و افزایش میل و رغبت و علاقه آنان به کار و غرور و افتخارشان در مدرسه خواهد شد (وایلز 1989)

معلم، دانش‌آموز و معلمی که گزارش تخصصی از کار خود لذت نمی‌برند در حقیقت کاری نمی‌کنند. هرکس زمانی بهتر کار می‌کند که از آن احساس لذت می‌کند.

طرح کیف در مدرسه با عنوان «مدرسه بعد از مدرسه» نیز نامیده می‌شود و یژه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی است. در این طرح دانش‌آموزان پس از تعطیلی مدرسه، تکالیف شان را زیر نظر معلم شان در مدرسه انجام می‌دهند و بعد از آن به خانه می‌روند. بهبود کیفیت آموزشی، ارتقای توان علمی دانش‌آموزان، هم اندیشی و همدلی در حل گزارش تخصصی مسایل و مشکلات آموزشی و رفع دوگانگی آموزشی از محاسن این طرح اعلام می‌گردد. اولین راهکاری را که به اجرا دراوردم طرح کیف در مدرسه بود که دیگر نیاز نبود دانش آموزان تکالیف سنگینی در منزل انجام دهند و آنها دروس و تکالیف خود را زیر نظر من در مدرسه انجام می دادند.

اهداف و مزایای کیف در مدرسه

1- بهبود کیفیت آموزشی

2- ارتقای توان علمی دانش‌آموزان

3- هم اندیشی و همدلی در حل مسایل و مشکلات آموزشی و رفع دوگانگی آموزشی

4- سبکی کیف و رفع هرگونه مشکلات گزارش تخصصی جسمانی

5- رسیدن رشد فکری دانش‌آموزان به روش رشد بارش مغزی و روش اکتشافی

6- برخورداری از سایت کامپیوتر و پایگاه اینترنتی

7- اجرای الکترونیکی کتب درسی با هدف کاهش شمار کتاب کاغذی

8- برخورداری از سیستم آموزش پیشرفته

9- رسیدگی تکالیف با نظارت دبیر

10- بهره‌مندی از سیستم مدرنیته گزارش تخصصی و کنترل کلاس‌ها

دانش آموز محوری نیز یکی از مفاهیم پایه‌ای نظام‌های آموزشی نوین است که در یک تعریف، این مفهوم هم در بحث مدرسه بدون کیف می‌گنجد به این معنا که امروزه دیگر نیازهای کودکان و همچنین نیازهایی که آنها در سالهای آتی در برخورد اقدام پژوهی با مناسبات اجتماعی و زندگی فردی پیدا خواهند کرد، محور آموزش قرار می‌گیرد.

منظور از دانش‌آموز محوری جابه جایی با معلم محوری نیست، چرا که در نظام آموزشی به همان میزان که معلم محوری مخرب می‌تواند باشد، دانش‌آموز محوری هم مخرب است. معلم محوری در سالهای نه چندان دور آموزشی، خواست معلم و سلیقه او در نحوه آموزش و همچنین میزان دانش او را محور و معیار آموزش قرار می‌داد. پس از آن، عده‌ای فکر کردند که باید از این رویکرد گریخت و تا حد امکان به کودکان بها داد، ولی افراط در این موضوع هم این خطر را در پی داشت که تا حدودی منطق محوری و توجه به نیازهای واقعی دانش‌آموز از بین برود و بهانه‌های کودکانه را جایگزین آن کند، بنابراین در دانش‌آموز محوری این خواست کودکان نیست که سرنوشت آموزش را رقم می‌زند، بلکه شناخت از نیازهای اوست که در اولویت قرار می‌گیرد.

یکی از مصادیق مهم و شاخصه‌های اصلی دانش‌آموز محوری در نظام آموزشی فرار از انباشت حافظه است. یک صاحب نظر در این رابطه اعتقاد دارد: درباره نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه ملی بررسی‌های فراوانی بویژه از دهه 1970 به بعد اقدام پژوهی انجام گرفته که نتایج این بررسی‌ها حاکی از آن است در عصر دانایی و دانش کنونی، سرمایه اصلی ملت‌ها ذخایر فکری آنهاست که در نظام تعلیم و تربیت پرورش می‌یابد، اما این سئوال مهم مطرح است که کدام آموزش و پرورش و با چه محتوا و روشی دارای چنین آثاری‌ست؟ ناگفته پیداست نظام آموزش و پرورشی که خلاقیت و ذهن و روحیه علمی و ابتکار و جست و جوگری را پرورش ندهد و تنها روی حافظه تکیه کند و فارغ التحصیلانی به جامعه تحویل دهد که حافظه‌ای پر مغز دارند ولی مغز فعال و خلاقی ندارند، قطعا جوابگوی کشوری که باید هر چه زودتر عقب‌ماندگی را با پرورش ذهن‌ها و مغزها جبران کند، نخواهد بود.

موضوع حافظه محوری و توجه روی حفظیات، چالشی ست که صاحب‌نظران روی آن توافق ندارند. برخی پرورش حافظه را سدی در مقابل قدرت تحلیل تصور می‌کنند و برخی دیگر به عکس، اما برای نگه داشتن جانب احتیاط و نیز رعایت اصل دانش آموز محوری، می‌توانیم بگوییم نباید از برخوانی اشعار، حفظ کردن واو به واو پاسخ سئوالات و... حالت اجباری به خود بگیرد، چرا که برخی دانش‌آموزان به شکلی ذاتی چنین کششی را در خود نمی‌بینند. باید به دانش آموز این فرصت را داد تا با هر روشی که خود می‌پسندد، مسئله را حل کند چرا که در این صورت نه تنها آموزش را برای او آسان کرده‌ایم، بلکه موجب بروز راه حل‌های دیگری هم شده‌ایم.

بغیر از طرح کیف در مدرسه تعدادی از روشهای بالا نیز انتخاب و اجرا شد. گروههای درسی تشکیل شد و هرگروه به نام دانشمندی نامگذاری گردید. هر چند مدت یکبار طرز نشستن دانش آموز و چینش نیمکت ها تغییر می کرد و ابتدای هر زنگ از وضعیت نور، سر و صدا و تهویه کلاس پرسش می شد. لیستی از فعالیت ها برای دانش آموزان تهیه گردید و به آنان ارائه شد و هر کدام با توجه به علاقه تعدادی از وسایل را ساختند و در نمایشگاهی جهت بازدید تمام دانش آموزان و همکاران و مسئولین اداره ارائه گردید.

در طول سال تحصیلی دانش آموزان با روشهای مختلف اعم از کارت تشویقی، ورزش تشویقی، اردویی تشویق شدند. در یک عمل ابتکاری ساعتی جهت گفتگو با دانش آموزان و اولیای آنان در هفته به صورت فردی اختصاص یافت که مورد استقبال آنان قرار گرفت.

تمامی دانش آموزان به نوعی در مدرسه می توانستند خود را ابراز کنند و استعداد و توانایی خود را به دیگر دانش آموزان عرضه کنند. تکالیف از حالتی اقدام پژوهی یکنواختی در آمده و بصورت متنوع عرضه شد که تکالیف شامل انجام پروژه تحقیقاتی، فعالیت، گزارش، مصاحبه و پیش مطالعه درس بود که در مدرسه صورت می گرفت.

گرد آوری شواهد دو:

پس از انجام راه حل های انتخابی شاخص کیفی موفقیت طرح عبارتند از: فعالیت فردی و گروهی هنگام تدریس و تمرین، علاقه دانش آموزان به فعالیت کلاسی و فوق برنامه داشتن برنامه در منزل، به حداقل رسیدن غیبت ها منظم و مرتب در مدرسه و منزل و... و شاخص کمّی موفقیت طرح که شامل انجام آزمونهای منظم و مستمر از کلیه دروس بسیار چشمگیر بود و محقق را متعجّب ساخت.

چندین بار به طور تصادفی از دانش آموزان ارزشیابی بعمل آوردم و وقتی تعداد شرکت کنندگان علاقه مند به فعالیت های مدرسه ای و با نشاط را بررسی می کرد مشاهده می کرد که تعداد شان روز به روز افزایش می یابد بطوری که بعد از اقدام پژوهی اجرای روش های متنوع و جذاب این تعداد به صد در صد رسیده بود که اولیای محترم و سایر همکاران چندین بار درباره این موضوع تقدیر و تشکر کردند.و با نوشتن نامه یا بصورت شفاهی احساس رضایت خود را اعلام می کردند و تشکر و قدر دانی می کردند.

باز ساخت یا بهسازی عمل

1- این اقدام پژوهی باعث شد که اطلاعاتم را در مورد روانشناسی دانش آموزان و مراحل رشد تربیتی آنها بالا ببرم

2- ابتدا برای بالا بردن آگاهی دانش آموزان در مورد آثار و اهمیت مدرسه پویا و شاد و الگو از روش تحقیق استفاده می کردم که بعد متوجه شدم که این روش به علت یکنواخت بودن برای بچه ها جالب نیست در نتیجه تصمیم گرفتم برای این کار از روش های جذاب و متنوع و ابتکاری استفاده کنم

تاثیر نقش خانه و مدرسه بر کیف

مدرسه بدون کیف یکی از آن مفاهیمی ست که در کشورهای توسعه یافته به عنوان راهبردی آموزشی درحال اجراست و نیز کشورهایی که طی سالهای اخیر چرخش چرخ های توسعه را شتابی مضاعف بخشیده اند، این سیاست کلان آموزشی را با جدیت دنبال کرده اند تا آنجا که اکنون کشوری مانند ترکیه، مدرسه بدون کیف را مهمترین سیاست آموزشی خود در مقاطع ابتدایی و راهنمایی می داند.

در مفهوم مدرسه بدون کیف چند موضوع به صورت توامان مطرح هستند:

الف: تفکیک نقش دو نهاد خانواده و اقدام پژوهی مدرسه: حسین گل محمدی - کارشناس مسائل آموزشی و اجتماعی - در این رابطه می گوید: اگر ما دقیق به نقش های متفاوت مدرسه و خانواده توجه نداشته باشیم، این نقش ها در هم تداخل پیدا کرده و علاوه بر ایجاد مشکلات برای خود دانش آموز، مدرسه و خانواده را هم در برابر شکل ایفای نقش با مشکل مواجه خواهد کرد. مدرسه بدون کیف اگرچه بالا رفتن تکنولوژی آموزشی را به عنوان مهمترین پارامتر پیش روی ما قرار می دهد، اما معانی دیگری هم در این موضوع نهفته که اتفاقا آنها مهمترند. مدرسه بدون کیف به ما می گوید دانش آموز دفتر مشقش را به خانه نمی آورد و والدین او هم به ناچار وارد پروسه آموزش اجباری مجدد نمی شوند، در واقع الان والدین در کشور ما با به مدرسه رفتن فرزندانشان مجددا پا به پای آنها درس می خوانند و بخشی از نقش معلم و نیز بخشی از نقش دانش آموز را همراه با نقش پدری و مادری همزمان بر عهده می گیرند. یادم می آید سالهای گذشته که ما مجبور بودیم به جای بچه ها مشق بنویسیم، می گفتند که در کشورهای توسعه یافته دانش آموزان کیف هایشان را در مدرسه جا می گذارند و به خانه برمی گردند و وقتی خانه هستند به هیچ وجه به درس و مشق فکر نمی کنند، اما حالا اساسا مدرسه بدون کیف مطرح اقدام پژوهی است که علاوه بر این تفکیک نقش، میزان گسترش تکنولوژی آموزشی را هم نشان می دهد.